ABC Fundacji Rodzinnej czyli słownik kluczowych pojęć
Fundacja rodzinna to instytucja prawna, której głównym celem jest gromadzenie, zarządzanie majątkiem oraz realizowanie świadczeń na rzecz beneficjentów. Powstała z myślą o zapewnieniu wielopokoleniowego bezpieczeństwa finansowego rodzinie fundatora oraz o efektywnym zarządzaniu aktywami. Poniżej przedstawiamy kluczowe pojęcia i instytucje związane z fundacją rodzinną, według ich istotności dla opisywanego zagadnienia.
Fundator fundacji rodzinnej
Jest to osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która powołuje fundację rodzinną. Fundator określa cele fundacji, sporządza statut oraz wnosi majątek na fundusz założycielski.
Fundacja rodzinna może zostać ustanowiona przez fundatora w jednej z dwóch form:
- poprzez sporządzenie aktu założycielskiego w formie aktu notarialnego,
- w drodze testamentu również w formie aktu notarialnego.
Fundator określa w statucie zasady zarządzania fundacją oraz sposób wyznaczania beneficjentów. Wnosi do fundacji majątek na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości nie mniejszej niż 100 000 zł.
Beneficjent fundacji rodzinnej
Beneficjentem może być osoba fizyczna lub organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. Jest on wskazany w statucie i umieszczony na liście beneficjentów. Może otrzymywać świadczenia w postaci środków pieniężnych, nieruchomości lub innych składników majątkowych, zgodnie z postanowieniami statutu fundacji.
Świadczenia na rzecz beneficjentów
Fundacja rodzinna realizuje świadczenia na rzecz beneficjentów zgodnie ze statutem. Mogą one obejmować wsparcie finansowe, pokrycie kosztów utrzymania, kształcenia, a także przeniesienie własności lub przekazywanie do korzystania nieruchomości lub innych składników majątkowych. Świadczenia te mogą być uzależnione od nadejścia określonego terminu (np. osiągnięcia pełnoletniości) lub spełnienia warunku (np. ukończenia studiów). Świadczenia muszą odpowiadać możliwościom finansowym fundacji.
Statut fundacji rodzinnej
Statut jest najważniejszym dokumentem fundacji rodzinnej, określającym jej nazwę, siedzibę, cele, zasady działania oraz zasady przekazywania świadczeń beneficjentom. Określa również strukturę organów fundacji oraz ich kompetencje.
Statut ustala fundator w akcie założycielskim fundacji rodzinnej lub w testamencie. Statut zmienia fundator albo uprawnione organy fundacji, jak zgromadzenie beneficjentów lub rada nadzorcza, zgodnie z postanowieniami zawartymi w statucie.
Zgromadzenie beneficjentów fundacji rodzinnej
Jest to najwyższy organ fundacji rodzinnej, który składa się z beneficjentów uprawnionych do uczestnictwa w nim (nie wszyscy beneficjenci mogą być powołani do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów) . Zgromadzenie podejmuje decyzje dotyczące funkcjonowania fundacji, zatwierdza sprawozdania finansowe oraz może powoływać lub odwoływać członków organów fundacji. Może również postanowić o rozwiązaniu fundacji rodzinnej.
Zarząd fundacji rodzinnej
Zarząd fundacji rodzinnej odpowiada za prowadzenie jej spraw i reprezentowanie jej na zewnątrz. Może składać się z jednej lub więcej osób, które muszą posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Zarząd realizuje cele fundacji oraz spełnia świadczenia na rzecz beneficjentów.
Rada nadzorcza fundacji rodzinnej
Rada nadzorcza to organ kontrolny fundacji rodzinnej, którego ustanowienie jest obowiązkowe, jeśli liczba beneficjentów przekracza 25 osób. Odpowiada za nadzór nad działalnością zarządu i przestrzeganie postanowień statutu.
Majątek fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna powstaje z określonym funduszem założycielskim (min. 100 000 zł), który może być powiększany o kolejne darowizny, spadki lub inne aktywa. Majątek wniesiony przez fundatora na pokrycie funduszu założycielskiego nie może być mu zwrócony.
Przedmiotem majątku fundacji mogą być:
- środki pieniężne w walucie polskiej lub obcej,
- nieruchomości (grunty, budynki i lokale),
- udziały i akcje w spółkach,
- prawa własności intelektualnej, np. patenty i znaki towarowe,
- papiery wartościowe i instrumenty finansowe,
- wartościowe ruchomości, np. dzieła sztuki, pojazdy, kolekcje.
Majątek fundacji rodzinnej służy realizacji jej celów oraz zapewnianiu świadczeń beneficjentom, zgodnie z postanowieniami statutu i obowiązującymi przepisami prawa.
Działalność gospodarcza w fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą, jednak jej zakres jest określony przez ustawę. Do dozwolonych form działalności należą:
- Zbywanie mienia: Fundacja może sprzedawać posiadane aktywa, pod warunkiem że nie zostały one nabyte wyłącznie w celu dalszej odsprzedaży.
- Najem i dzierżawa: Udostępnianie posiadanych nieruchomości lub innych składników majątku na podstawie umów najmu czy dzierżawy.
- Udział w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych i spółdzielniach: Fundacja może inwestować w udziały lub akcje różnych podmiotów gospodarczych.
- Obrót papierami wartościowymi oraz instrumentami pochodnymi: Inwestowanie na rynkach finansowych w celu pomnażania majątku fundacji.
- Udzielanie pożyczek: Fundacja może udzielać pożyczek beneficjentom lub spółkom, w których posiada udziały.
- Prowadzenie gospodarstwa rolnego, leśnego lub rybackiego: Działalność w sektorze rolnym, leśnym czy rybackim jest dopuszczalna.
Jest to tzw. dozwolona działalność gospodarcza fundacji, opodatkowana w uprzywilejowany sposób. Jeśli fundacja przekroczy zakres dozwolonej działalności gospodarczej, dochody z tej działalności mogą podlegać sankcyjnemu opodatkowaniu w wysokości 25% CIT.
Podatki w fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna korzysta z preferencyjnych zasad opodatkowania, które można podsumować następująco:
1. Opodatkowanie fundacji rodzinnej – zwolnienie z CIT:
Większość przychodów fundacji rodzinnej jest zwolniona z bieżącego podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Oznacza to, że fundacja nie musi płacić podatku od swoich dochodów w trakcie roku. Opodatkowanie CIT pojawia się w sytuacjach:
- wypłat dla beneficjentów – kiedy fundacja wypłaca pieniądze lub przekazuje inne świadczenia osobom uprawnionym;
- rozwiązania fundacji – w przypadku zakończenia działalności fundacji i przekazania majątku beneficjentom;
- w przypadku wystąpienia tzw. ukrytych zysków.
We wszystkich powyżej przedstawionych sytuacjach stawka podatku wynosi 15%.
Obciążenia podatkowe mogą pojawić się również w pewnych wyjątkowych przypadkach, tj.:
- gdy fundacja rodzinna nie prowadzi wniesionego do niej przedsiębiorstwa, tylko wynajmuje to przedsiębiorstwo (lub jego część) w zamian za określony czynsz – stawka CIT 19%,
- gdy fundacja wynajmuje podmiotom powiązanym (beneficjentom) składniki majątku służące prowadzeniu działalności gospodarczej przez te powiązane podmioty – stawka CIT 19%,
- gdy fundacja uzyskuje przychody z działalności gospodarczej, wykraczającej poza dozwoloną działalność fundacji rodzinnej – stawka CIT 25%,
- gdy fundacja posiada budynki o wartości przekraczającej łącznie 10 mln zł, a nie płaci CIT na bieżąco, od uzyskiwanego dochodu – w takim przypadku podatek od przychodów z budynków ustalany jest w określony w ustawie sposób.
2. Opodatkowanie świadczeń dla beneficjentów:
Fundacja rodzinna płaci 15% CIT przy wypłacie świadczeń beneficjentom. Jeśli fundacja wypłaca pieniądze lub inne świadczenia beneficjentom, po ich stronie może znaleźć zastosowanie zwolnienie z PIT. Aby jednak skorzystać z tego zwolnienia, ważne jest, kto wniósł majątek do fundacji i kto jest jej beneficjentem.
Gdy cały majątek fundacji pochodzi od fundatora (osoby, która założyła fundację), zwolnienie z PIT obejmuje świadczenia wypłacane beneficjentom – bliskim krewnym fundatora. Dotyczy to: małżonka, dzieci, wnuków i prawnuków, rodziców i dziadków, pasierbów, rodzeństwa, ojczyma i macochy (tzw. „grupy 0” w przepisach o podatku od spadków i darowizn). W przypadku kiedy mienie fundacji rodzinnej jest wniesione w całości przez osoby niebędące fundatorami – zwolnienie z PIT nie znajduje zastosowania.
W przypadku, gdy fundacja ma mieszany majątek – częściowo od fundatora, a częściowo zgromadzony samodzielnie – zwolnienie z PIT dotyczy tylko tej części świadczeń, która odpowiada proporcji majątku wniesionego przez fundatora w stosunku do całości majątku fundacji.
Odpowiedzialność fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna posiada osobowość prawną i odpowiada za swoje własne zobowiązania. Fundacja ponosi również odpowiedzialność za zobowiązania fundatora powstałe przed jej ustanowieniem. Odpowiedzialność ta jest jednak ograniczona do wartości wniesionego przez fundatora majątku.
Rejestr fundacji rodzinnych
Rejestr fundacji rodzinnych to publiczny rejestr, w którym wpisywane są wszystkie fundacje rodzinne. Wpis do rejestru ma charakter konstytutywny, co oznacza, że dopiero z chwilą jego dokonania fundacja rodzinna uzyskuje osobowość prawną. Rejestr prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Rejestracji podlegają m.in.:
- nazwa fundacji rodzinnej,
- jej siedziba i statut,
- dane fundatora,
- informacje o zarządzie i radzie nadzorczej,
- lista beneficjentów oraz zasady ich świadczeń,
- informacje o likwidacji lub rozwiązaniu fundacji rodzinnej.
Lista beneficjentów fundacji rodzinnej
Jest prowadzona i aktualizowana przez zarząd. Lista ta zawiera dane osób i organizacji, które posiadają status beneficjentów wobec fundacji rodzinnej, w tym prawo do otrzymywania świadczeń od fundacji.
Kontrola sądowa fundacji rodzinnej
Na wniosek fundatora, beneficjenta lub członka organu fundacji możliwe jest zaskarżenie uchwał organów fundacji do sądu, jeśli są one sprzeczne z ustawą lub statutem.
Likwidacja fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna może zostać rozwiązana w określonych przypadkach, np. gdy upłynie okres jej trwania, zostanie osiągnięty jej cel lub dalsza działalność stanie się niecelowa. Decyzję o rozwiązaniu fundacji może podjąć fundator lub zgromadzenie beneficjentów, jeśli statut fundacji tak stanowi albo sąd w przypadku naruszenia prawa przez fundację. Proces likwidacji obejmuje, m.in. spłatę zobowiązań oraz podział majątku między uprawnionych beneficjentów.
Audyt fundacji rodzinnej
Audyt fundacji rodzinnej zapewnia zgodność jej działalności z przepisami prawa i statutem. Służy ocenie finansów, przestrzegania regulacji oraz skutecznego zarządzania majątkiem. Audyt przeprowadzany jest minimum raz na cztery lata. Wyniki audytu mogą wymagać zmian w funkcjonowaniu fundacji i są istotnym elementem jej kontroli wewnętrznej.
Artykuł ten odnosi się do podstawowych pojęć związanych z fundacją rodzinną. W kolejnych wystąpieniach będziemy omawiać bardziej szczegółowe zagadnienia związane z funkcjonowaniem fundacji rodzinnych.
autor: adw. Krzysztof Smaga