Po etapie decyzyjnym oraz koncepcyjnym i przygotowawczym, kolej na powołanie fundacji rodzinnej do życia.
Ustanowienie fundacji rodzinnej wymaga sekwencji kilku czynności. Są nimi:
Fundację rodzinną ustanawiają fundator lub fundatorzy. Składają oni oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej przed notariuszem. Jest to tzw. akt założycielski fundacji rodzinnej.
Fundacja rodzinna może być również ustanowiona w testamencie. Testament taki musi mieć, podobnie jak akt założycielski, również formę aktu notarialnego. W sytuacji ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie, może mieć ona jednak tylko jednego fundatora.
Statut fundacji rodzinnej, podobnie jak jej akt założycielski, wymaga wizyty u notariusza. Najczęściej fundatorzy w jednym akcie notarialnym ustanawiają fundację rodzinną i ustalają brzmienie jej statutu.
Statut jest dokumentem regulującym zasady działania fundacji rodzinnej. Istnieje pewna obligatoryjna treść statutu – statut musi zawierać te postanowienia, inaczej fundacja nie zostanie zarejestrowana. Są to postanowienia obejmujące, m.in.: nazwę i siedzibę fundacji rodzinnej, jej cele, określenie beneficjentów, uprawnienia i świadczenia przysługujące beneficjentom, czas trwania fundacji rodzinnej, wartość funduszu założycielskiego, organy fundacji rodzinnej i sposób jej reprezentacji, zasady zmiany statutu fundacji rodzinnej, przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu.
Statut może zawierać również pewną treść fakultatywną (nieobowiązkową), jak choćby wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej.
Fundatorzy, zgodnie z postanowieniami statutu, ustanawiają organy fundacji rodzinnej (powołują członków tych organów). Fundacja rodzinna musi mieć zarząd, który ją reprezentuje i na bieżąco kieruje jej działaniami. Fundacja musi posiadać również zgromadzenie beneficjentów. Jest to najwyższy organ fundacji, uchwałodawczy, który można porównać do zgromadzenia wspólników w spółce z o. o.
Fundacja rodzinna może, ale nie musi mieć radę nadzorczą, chyba że liczba beneficjentów fundacji przekracza 25 osób. Rada nadzorcza jest wówczas obowiązkowa.
Jest to dokument, który sporządzają fundatorzy i zawierają w nim wskazanie mienia wnoszonego do fundacji rodzinnej na pokrycie funduszu założycielskiego. W spisie mienia podaje się jego wartość rynkową, na dzień ustanowienia fundacji. Spis mienia jest aktualizowany w czasie istnienia fundacji rodzinnej przez jej zarząd.
Po ustanowieniu fundacji rodzinnej, a przed jej rejestracją fundatorzy muszą wnieść do fundacji zadeklarowane mienie, na pokrycie funduszu założycielskiego. Następuje to na podstawie umowy pomiędzy fundatorami a fundacją, a w sytuacji, gdy mienie to ogranicza się do sum pieniężnych, są to po prostu przelewy bakowe. Jeśli w skład mienia wchodzą nieruchomości, będzie to akt notarialny.
Fundacja rodzinna powstaje z chwilą wpisania jej do rejestru fundacji rodzinnych. Rejestr taki prowadzi jeden sąd w Polsce – Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Wniosek o wpis fundacji do rejestru fundacji rodzinnych składa się na urzędowych formularzach, w formie papierowej (w dobie cyfryzacji, należy spodziewać się że ulegnie to zmianie). Do wniosku należy dołączyć szereg załączników obejmujących choćby akt założycielski, statut, dowody wniesienia mienia na fundusz założycielski i spis mienia, dowody ustanowienia organów, załączniki dotyczące przedmiotu działalności gospodarczej fundacji, zaświadczenia o niekaralności członków zarządu i rady nadzorczej.
W rezultacie skutecznego wniosku o rejestrację, sąd rejestrowy wydaje postanowienie o rejestracji fundacji rodzinnej i nadaje jej numer w rejestrze.
Nieco odmiennym przypadkiem jest ustanowienie fundacji w testamencie. Wówczas najpierw następuje rejestracja fundacji, a dopiero po tym wniesieni mienia na pokrycie funduszu założycielskiego. Mienie to przy tym musi być wniesione w terminie dwóch lat od zarejestrowania fundacji. Jeśli to nie nastąpi to fundacja ulegnie rozwiązaniu.
Kilka miesięcy temu Ministerstwo Finansów zapowiadało, że od 2025 roku wejdą w życie zmiany związane z opodatkowaniem fundacji rodzinnych. Miały dotyczyć m.in. 15-letniej karencji na zbycie majątku fundacji rodzinnej oraz opodatkowanie dochodów fundacji uzyskiwanych z najmu i dzierżawy jej nieruchomości. Zmianom wyraźnie sprzeciwiali się przedsiębiorcy i środowiska biznesowe. Projekt zmian nie znalazł się jednak w wykazie prac Sejmu na 2024 rok. Wszystko więc wskazuje na to, że na razie przepisy pozostaną bez zmian.
Przypomnijmy – w sierpniu 2024 r. środowisko biznesu rodzinnego zelektryzowała informacja o potencjalnych zmianach przepisów dotyczących fundacji rodzinnych. Chodziło przede wszystkim o:
Sygnalizowane zmiany miały wejść w życie z początkiem 2025 roku. Ministerstwo Finansów twierdziło, że są one uzasadnione z uwagi na to, że duża część fundacji rodzinnych jest tworzona tylko po to, aby uniknąć opodatkowania lub uzyskać korzyści w tym zakresie. Takie ustalenia miały wynikać ze schematów podatkowych (MDR), raportowanych do administracji skarbowej oraz z wniosków o interpretacje indywidualne, składane do dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej. Ponadto Ministerstwo wskazywało, że w przestrzeni publicznej istnieje wiele sygnałów wskazujących na zastosowanie fundacji rodzinnych do agresywnej optymalizacji podatkowej. Nawet wielu doradców prawnych reklamowało swoje usługi w zakresie tworzenia fundacji rodzinnych w tym celu.
Temat zmian w przepisach o fundacjach rodzinnych spotkał się z żywym odzewem i ostrą krytyką środowiska biznesu, komentatorów życia gospodarczego i przedstawicieli odpowiedzialnych firm doradczych. Podkreślano, że:
W odpowiedzi na krytykę, Ministerstwo zastrzegło, że większość przedstawionych propozycji stanowi dopiero wstęp do dyskusji nad zmianami, i że będą następnie poddane konsultacjom społecznym.
Ostatecznie projekt zmian nie znalazł się w wykazie prac Sejmu na ten rok. Oznacza to, że omawiane zmiany nie wejdą w życie w 2025 r. Wynika to z obowiązującej w prawie podatkowym zasady, że zmiany na nowy rok podlegają publikacji w Dzienniku Ustaw najpóźniej do 30 listopada roku poprzedniego, oraz że podatnik nie może być zaskakiwany niekorzystnymi dla siebie zmianami w ciągu roku.
Jest również wątpliwe, wobec wypowiedzi Ministerstwa Finansów o konsultacjach i reakcji środowiska biznesu rodzinnego, czy anonsowane propozycje zmian w ogóle będą forsowane.
Decyzja o ustanowieniu fundacji rodzinnej to pierwszy krok. Kolejnym, równie istotnym etapem, jest szczegółowa analiza i precyzyjne ustalenia dotyczące kształtu i zasad funkcjonowania rodzinnego biznesu w oparciu o fundację. To właśnie na tym etapie ważną rolę odgrywają prawnicy i doradcy podatkowi, którzy pomagają wytyczyć ścieżkę działania, zgodną z oczekiwaniami fundatora i jednocześnie z obowiązującymi przepisami prawa.
Rozważania na temat modelu funkcjonowania fundacji rodzinnej wymagają znajomości regulacji prawnych i podatkowych. Prawnik pomoże ustalić, jakie rozwiązania najlepiej zabezpieczą interesy fundatora i beneficjentów, a doradca podatkowy wskaże najkorzystniejsze formy rozliczeń finansowych. To wsparcie jest kluczowe w takich kwestiach jak:
Każda z tych decyzji wymaga oczywiście indywidualnego podejścia i analizy prawno-podatkowej.
Po analizie przychodzi czas, żeby określić podstawowe kierunki działania fundacji rodzinnej. Te kierunki reguluje statut fundacji. Jego stworzenie wymaga precyzyjnych ustaleń, które obejmują m.in.:
Beneficjentów
Organy fundacji
Czas trwania fundacji i zmiany statutu
Po określeniu kluczowych założeń i uzgodnień nadchodzi czas na przygotowanie majątku lub przedsiębiorstwa do wniesienia do fundacji. To także czas na przygotowanie statutu przez kancelarię i zaprezentowanie go klientowi.
Wielu przedsiębiorców wciąż zastanawia się, czy fundacja rodzinna to dla nich dobre rozwiązanie. Na podstawie naszych doświadczeń przybliżamy istotę fundacji rodzinnej krok po kroku. Pierwszy krok – decyzja, jest tym najważniejszym.
Fundacja rodzinna to instrument dobry dla osób, które posiadają wartościowy majątek i chcą go przekazać swoim następcom. Dla tych, którym zależy, aby przekazane mienie pozostało w rękach następców przez dłuższy czas i nie uległo szybkiemu upłynnieniu lub utracie.
Role – czyli kto jest kim w fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna musi być zasilona mieniem o wartości co najmniej 100 tysięcy złotych. Taka jest bowiem minimalna wysokość funduszu założycielskiego wymaganego przez ustawę. Mieniem wnoszonym do fundacji mogą być nieruchomości, ruchomości, pieniądze, udziały, akcje lub inne wartościowe prawa, które przelicza się na pieniądze. Ustanawiając fundację rodzinną i wyposażając ją w majątek, fundatorzy dokonują swego rodzaju aktu dobroczynności. Z tego powodu trudno sobie wyobrazić, aby do fundacji wnoszone było mienie poważnie obciążone, mogące generować problemy w przyszłości, np. poprzez wszczynane egzekucje.
Fundacja rodzinna stanowi odrębny od fundatorów i beneficjentów byt prawny i jeśli coś otrzyma, to nikt nie może jej tego odebrać. Tutaj ujawnia się istota fundacji rodzinnej. Zilustrujmy to przykładem.
Jeśli fundator daruje udziały w spółce z o .o. swoim trzem synom, po 1/3 każdemu z nich, to traci nad nimi kontrolę. Każdy z synów może później zbyć te udziały. Jeśli fundator wniesienie te udziały do fundacji rodzinnej i postanowi, że ma ona wypłacać synom jako beneficjentom po 1/3 zysku, to ekonomicznie uzyskują oni tyle samo. Dodatkowym efektem jest jednak to, że istnieje nadal kontrola nad udziałami. To fundacja staje się udziałowcem, a nie synowie i żaden z nich nie ma prawa rozporządzać tymi udziałami.
Możemy wyróżnić kilka powodów, dla których fundacja rodzinna jest lepsza od dokonywanych w kierunku następców darowizn lub sporządzanych testamentów.
Fundacja rodzinna to dobry wybór:
Fundacja rodzinna to coraz popularniejszy sposób zarządzania majątkiem rodzinnym. Przepisy pozwalają na to, że większość przychodów osiąganych przez fundację rodzinną jest zwolniona z bieżącego podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Oznacza to, że fundacja nie musi płacić podatku od swoich dochodów w trakcie roku, z wyjątkiem kilku szczególnych sytuacji.
Obciążenia podatkowe w CIT pojawiają się w kilku sytuacjach:
We wszystkich powyżej przedstawionych sytuacjach stawka podatku wynosi 15%.
Obciążenia podatkowe mogą pojawić się również w pewnych wyjątkowych przypadkach, tj.:
Fundacja rodzinna płaci 15% CIT przy wypłacie świadczeń beneficjentom. Jeśli fundacja rodzinna wypłaca pieniądze lub inne świadczenia beneficjentom, po ich stronie może znaleźć zastosowanie zwolnienie z PIT. Aby jednak skorzystać z tego zwolnienia, ważne jest, kto wniósł majątek do fundacji i kto jest jej beneficjentem.
Gdy cały majątek fundacji pochodzi od fundatora (osoby, która założyła fundację), zwolnienie z PIT obejmuje świadczenia wypłacane beneficjentom – bliskim krewnym fundatora. Dotyczy to:
Osoby te należą do tzw. „grupy 0” w przepisach o podatku od spadków i darowizn. Taka sytuacja jest najbardziej korzystna podatkowo.
W przypadku kiedy mienie fundacji rodzinnej jest wniesione w całości przez osoby niebędące fundatorami – zwolnienie z PIT nie znajduje zastosowania.
W przypadku, gdy fundacja ma mieszany majątek – częściowo od fundatora, a częściowo zgromadzony samodzielnie – zwolnienie z PIT dotyczy tylko tej części świadczeń, która odpowiada proporcji majątku wniesionego przez fundatora w stosunku do całości majątku fundacji.
Podsumowując, im większa część majątku pochodzi od fundatora, tym korzystniejsze są zasady opodatkowania świadczeń dla beneficjentów, będących osobami najbliższymi dla fundatorów.
Jeśli wspólnik spółki korzystającej z estońskiego CIT (alternatywny sposób opodatkowania dla określonych podmiotów) zostanie fundatorem lub beneficjentem fundacji rodzinnej, spółka straci prawo do dalszego stosowania tego korzystnego opodatkowania.
Wynajem nieruchomości w ramach fundacji rodzinnej jest mniej korzystny podatkowo niż tzw. najem prywatny. W przypadku najmu prywatnego płacisz podatek na bieżąco, w formie ryczałtu według stawki 8,5% lub 12,5%. Jeśli nieruchomości zostaną przeniesione do fundacji rodzinnej, dochód z najmu nie będzie opodatkowany na bieżąco, a dopiero w momencie wypłaty zgromadzonych środków (w przypadku wypłaty tych środków beneficjentom z „grupy 0” – stawką 15%). Choć podatek jest wyższy, to jego zapłata jest odroczona.
Fundacja rodzinna może być podatnikiem VAT, jeśli prowadzi działalność gospodarczą. Wniesienie majątku do fundacji może stanowić dostawę towarów na gruncie VAT (opodatkowaną VAT lub zwolnioną). W większości przypadków, nie powoduje to rzeczywistego obciążenia podatkowego, dzięki zasadzie neutralności w podatku VAT. Warto jednak dokładnie przeanalizować takie transakcje, by uniknąć niepotrzebnych formalności i problemów.
Należy pamiętać, że wniesienia określonego składnika majątku do fundacji rodzinnej nie da się „cofnąć” bez zapłaty podatku. Warto więc przed podjęciem decyzji dokładnie przeanalizować sytuację podatkową. Wniesienie do fundacji, np. domu, w którym zamieszkuje jeden z beneficjentów spowoduje, że fakt dalszego zamieszkiwania w tym domu będzie dla tego beneficjenta świadczeniem uzyskanym od fundacji – a więc podlegającym opodatkowaniu.
Fundacja rodzinna działa już od kilkunastu miesięcy w naszym kraju. Czy to korzystne rozwiązanie dla każdej firmy rodzinnej?
– Fundacja rodzinna to coś, czego brakowało dotychczas w naszym porządku prawnym. Daje nam możliwość przekazywania na pokolenia majątku, w szczególności firm rodzinnych w taki sposób, żeby zachować trwałość tego majątku, żeby go ulokować i żeby zaspokoić potrzeby rodziny na przyszłość – mówił adw. Krzysztof Smaga w programie Radia Lublin „Kalkulator”